Tłumaczenia arabskie

Język arabski jest niewątpliwie jednym z najmniej zrozumiałych języków świata dla populacji posługującej się językami o podłożu romańskim. Podobnie jak język chiński, japoński, czy rosyjski, arabski jest niezwykle charakterystyczny i szybko rozpoznawalny. Pomimo trudności w przyswojeniu, staje się coraz bardziej popularny wśród osób głodnych wiedzy, często podróżujących i prowadzących interesy w części świata, gdzie jest on powszechnie stosowany. Nic w tym dziwnego, bo przecież świat zmienia się nieustannie, a znajomość tego języka okazuje się bardzo dochodowa.

Warto przybliżyć zatem historyczny aspekt tłumaczeń arabskich, który powiązany jest w głównej mierze z religią i kulturą.

Przekłady związane z językiem arabskim sięgają czasów II wieku naszej ery, kiedy to ludy arabskie zaczęły tłumaczyć na swój język historię Persji. W tym okresie język arabski przeszedł wiele istotnych transformacji – począwszy od języka codziennego, przez handlowy, aż po naukowy i wysoce wyspecjalizowany. Początkowo język arabski był interpretowany w celach adaptacji przez kupców islamskich prowadzących interesy handlowe z sąsiednimi krajami. Następnie zmieniał się wraz z nadejściem czasów dobrobytu i oświecenia, a więc w okresie Złotego Wieku Islamu. Wówczas rozwinął się język naukowy i literacki, a wraz z nim kolejne tłumaczenia. W nowożytności arabski zaczął nabierać kształtu języka, którym posługują się współcześni ludzie zamieszkujący kraje islamskie. Pojawiły się tłumaczenia specjalistyczne, techniczne i technologiczne.

Pierwsze wzmianki o tłumaczeniach arabskich związane są ściśle z powstaniem Islamu. Według religii i historii ludów zamieszkujących tamtejsze tereny, to sam Prorok Mahomet był prowodyrem skupienia uwagi na języku arabskim i tłumaczeniach z nim związanych. Mahomet gorliwie zachęcał swoich zwolenników do nauki nie tylko arabskiego, ale również języków obcych. Wszystko to działo się nie bez powodu. Prorokowi zależało bowiem na rozpowszechnieniu Koranu na cały świat. Prosił więc swoich uczniów i wyznawców, by tłumaczyli poszczególne wersety tego świętego pisma na języki innych narodów. Miał to być pierwszy krok do głoszenia swojego nauczania i przekonań zagranicznym ludom. Tłumaczenia islamskie osiągnęły swój szczyt podczas I Okresu Abbasydów. Wówczas w Bagdadzie przez kalifa abbasydzkiego Al-Mamuna założony został Dom Mądrości – pierwsza i w dalszym ciągu postrzegana jako najważniejsza klasyczna akademia arabska. Głównym celem jej istnienia było właśnie tłumaczenie. Przekładano głównie greckie dzieła filozoficzne i naukowe, które, według islamskiej tradycji, przywiezione zostały przez wysłanników kalifa z samego Bizancjum.

W tym samym okresie jedne z najważniejszych miast islamskich: Bagdad, Kair i Kordoba stały się głównymi ośrodkami intelektualnej śmietanki. To właśnie tam przybywali naukowcy z całego świata, pragnący poszerzyć swoją wiedzę o odkrycia z krajów arabskich. Z pasją i zaangażowaniem podejmowali się oni tłumaczeń na arabski i perski pozycji książkowych pochodzących z antycznych cywilizacji. Jednym z czołowych tłumaczy był wielki arabski prozaik Ibn al-Muqaffa, który przełożył „Kalīla wa Dimna” – wielki manuskrypt pochodzący od ludów Indii i Persji. W późniejszym czasie wszystkie treści naukowe i dzieła zostały przetłumaczone na języki zachodnie, takie, jak: turecki, hebrajski i łaciński. W taki oto sposób wszystkie trzy metropolie stały się ostoją dla nauki, filozofii, medycyny, handlu i edukacji. A wszystko to w celach zgłębiania historii i wiedzy, przekazywania ich kolejnym pokoleniom, jak również szerzenia wiary.

Kalif Al-Mamun do tego stopnia cenił sobie pracę tłumaczy, że tych najwybitniejszych wynagradzał taką ilością złota, jaka odpowiadała ciężarowi przełożonych przez nich książek. Jednocześnie ogromną uwagę przywiązywał do dokładności, istotności i autentyczności tłumaczeń. Dlatego też w zagraniczne podróże wysyłano delegacje, których zadaniem było długookresowe badanie prawidłowości i realności treści, a nawet tworzenie zupełnie nowych wersji wcześniej stworzonych tłumaczeń. A wszystko to w celu utrzymania jak najwyższej jakości przekładów, które przecież wykorzystywane były do szerzenia wiedzy wśród innych narodów.

Lata świetności tłumaczeń arabskich przypadają na wieki od XI do XII, kiedy to średniowieczna Europa zaczęła pozyskiwać wiedzę na bazie przekładów pochodzących właśnie z cywilizacji islamskiej. Najistotniejszym, z punktu widzenia historii tłumaczeń arabskich, było w tym czasie odkrycie i udostępnienie Europejczykom starożytnych tekstów klasycznych – przede wszystkim prac Arystotelesa – które wcześniej zostały przełożone przez tłumaczy z krajów islamskich. Wszystko to sprawiło, że ludy Europy mogły zapoznać się z naukami takimi, jak: astronomia, algebra, chemia i geologia, a prócz tego przekazać tę wiedzę dalej.

Jak więc widać, rolą tłumaczeń arabskich nie było wyłącznie szerzenie nauki, ale również zachowanie przez te wszystkie lata najważniejszych pozycji literaturowych.

Niestety, tak, jak w historii każdego kraju zdarzają się lata tłuste i chude, tak i dla tłumaczeń arabskich, te drugie nastały wraz z upadkiem imperium islamskiego. Dopiero wraz z nadejściem czasów nowożytnych, a konkretnie od 1805 roku, gdy ludy arabskie znalazły się pod wodzą Mohameda Alego, tłumaczenia w tamtych stronach wróciły do łask, a szkoły zaczęły kształcić nowych, wyspecjalizowanych tłumaczy. Wybitnymi tłumaczami z tamtego okresu byli przede wszystkim Helmy Morad i Tharwat Okasha. Przekładano wówczas nie tylko dzieła naukowe, ale również pozycje literatury pięknej, takie, jak chociażby Anna Karenina czy Doktor Żywago.

Obecnie językiem arabskim posługuje się około 300 milionów ludzi, co w obliczu wszystkich języków świata stawia go na piątym miejscu pod względem ilości użytkowników. Posiada własny alfabet, zapisywany od prawej do lewej strony oraz charakterystyczny zbiór liczbowy, na którym bazują przecież i nasze cyfry. Arabski jest również językiem liturgicznym w krajach islamskich. Używa się go przede wszystkim na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej.

Współczesny, coraz mocniej zglobalizowany świat, konsekwentnie podąża za wiedzą. Sprawia to, że tłumaczenia są bardzo ważne i istotne, ponieważ korzysta z nich wiele uczelni i instytucji naukowych. Wykorzystuje je także świat cyfrowy, co w dobie czerpania informacji z Internetu stawia na wysokiej pozycji zarówno przekłady językowe, jak i zawód tłumacza. Rzecz ma się tak samo w odniesieniu do tłumaczeń z i na język arabski, jak i z perspektywy innych języków. Można więc śmiało stwierdzić, że obecne czasy są swego rodzaju renesansem zarówno dla kultury i języka arabskiego, jak i pozostałych.