W orzeczeniach sądów, opiniach radców prawnych i adwokatów, a także w prasie czy telewizji słyszy się i czyta czasem łacińskie zwroty w kontekście jakiejś kwestii prawnej. Paremie te w większości zostały sformułowane przez prawników starożytnego Rzymu i – ze względu na ich trafność i znaczenie dla ówczesnego porządku prawnego – stały się swego rodzaju zasadami prawnymi, a część z nich znajduje swoje odbicie również we współczesnych europejskich kodeksach.
Oto przykłady z polskich ustaw:
Actor sequitur forum rei – Powód idzie za sądem pozwanego
kodeks postępowania cywilnego
art. 27 § 1: Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.
Impossibilium nulla obligatio est – Zobowiązanie do świadczenia niemożliwego jest nieważne; nikt nie jest zobowiązany do świadczenia niemożliwego
kodeks cywilny
art. 387: § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia
Poniżej prezentowane są te maksymy, które współcześnie najczęściej występują w dokumentach prawniczych.
- Accessio cedit principali – Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej.
- Actor sequitur forum rei – Powód idzie za sądem pozwanego.
- Audiatur et altera pars – Niech będzie wysłuchana i druga strona.
- Bis de eadem re agi non potest – Nie można procesować się dwa razy o to samo.
- Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo.
- Ei incumbit probatio, qui dicit non qui negat – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.
- Executio iuris non habet iniuriam – Egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem.
- Hominum causa omne ius constitutum sit – Wszelkie prawo ustanawia się ze względu na ludzi.
- Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie szkodzi.
- Impossibilium nulla obligatio est – Zobowiązanie do świadczenia niemożliwego jest nieważne; nikt nie jest zobowiązany do świadczenia niemożliwego.
- In dubio pro reo – W razie wątpliwości, (należy przyjąć) na korzyść pozwanego.
- Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia – Biegłość w prawie to znajomość rzeczy boskich i ludzkich oraz wiedza o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe.
- Ius est ars boni et aequi – Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe.
- Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą przyznawania tego, co się komu należy.
- Lex posterior derogat legi priori – Ustawa (prawo) późniejsza uchyla wcześniejszą.
- Lex retro non agit – Ustawa (prawo) nie działa wstecz.
- Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant – Matka jest zawsze pewna, ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.
- Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur – Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.
- Nemo est iudex in propria causa – Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie.
- Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet – Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam posiada.
- Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest – Nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania.
- Non omne quod licet honestum est – Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe.
- Pacta sunt servanda – Umów należy dotrzymywać.
- Prior tempore, potior iure – Pierwszy w czasie, lepszy w prawie.
- Qui tacet consentire videtur – Milczenie uważa się za oznakę zgody.
- Reformatio in peius iudici appellato non licet – Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się).
- Salus populi suprema lex esto – Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem.
- Semel heres, semper heres – Kto raz został spadkobiercą, jest nim na zawsze.
- Sensum, non verba spectamus – Patrzymy na sens a nie na słowa.
- Sententia ius facit inter partes – Wyrok tworzy prawo między stronami
- Summum ius, summa iniuria – Najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem.
- Superficies solo cedit – To, co znajduje się na powierzchni gruntu, staje się jego częścią składową.
- Testis unus testis nullus – Jeden świadek, żaden świadek.
- Tres faciunt collegium – Trzech tworzy stowarzyszenie.
- Volenti non fit iniuria – Chcącemu nie dzieje się krzywda