Globalizacja, częste podróże do różnych zakątków świata oraz prowadzenie międzynarodowych stosunków handlowych sprawiły, że w wielu krajach pojawiła się potrzeba transkrypcji rodzimego języka na inne języki. Dotyczy to między innymi Chin, w których dokonano transkrypcji pisma obrazkowego na alfabet łaciński. Oficjalna transkrypcja znana pod nazwą hanyu pinyin została wprowadzona do użytku w 1979 roku.
W tym artykule dowiesz się:
Co oznacza hanyu pinyin?
Pod nazwą hanyu pinyin kryje się fonetyczny zapis języka chińskiego. Dosłownie oznacza łączenie dźwięków w słowa. Często nazwa schematu fonetyzacji języka chińskiego jest skracana do samego słowa „pinyin”. Powinno się jednak pamiętać, że na świecie stosuje się inne „pinyin”, choć użycie skróconej nazwy chińskiej transkrypcji z reguły dotyczy właśnie języka mandaryńskiego.
Hanyu pinyin – jak powstała i dlaczego?
Oficjalna transkrypcja języka mandaryńskiego na alfabet łaciński powstała w 1956 roku. Jej twórcą był Komitet Reformy Języka, któremu przewodził Zhou Youguang, chiński językoznawca i wykładowca akademicki. Rząd zatwierdził transkrypcję już dwa lata po jej przygotowaniu, jednak do szerokiego użytku wprowadzono ją dopiero w 1979 roku. Przyczyną przesunięcia upowszechnienia hanyu pinyin było późne otwarcie Chin na świat. W 1978 roku do władzy w Chińskiej Republice Ludowej doszedł Deng Xiaoping i dopiero on przeprowadził liczne reformy społeczno-gospodarcze.
Upowszechnienie hanyu pinyin miało kilka przyczyn. Przede wszystkim oficjalna transkrypcja miała zastąpić starsze metody tłumaczenia chińskich znaków na alfabet łaciński, między innymi alfabet bopomofo, system Gwoyeu Romatzyh i transkrypcję Wade’a i Gilesa. Wprowadzenie jednej transkrypcji miało również ułatwić nawiązywanie stosunków międzynarodowych. Zamierzenie w pełni się powiodło, gdyż pinyin zaakceptowało ONZ, a w ślad za nim poszły inne instytucje na świecie. Chińska Republika Ludowa zadecydowała, że zastosuje transkrypcję we wszystkich tłumaczeniach publikacji dyplomatycznych i innych dokumentów. Skutkiem tego była akceptacja przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną hanyu pinyin jako jedynej metody romanizacji stosowanego współcześnie języka chińskiego.
Jak używa się pinyin?
Pinyin używa się przede wszystkim do zapisywania:
- chińskich nazw i nazwisk,
- treści publikacji prasowych, naukowych itp.,
- haseł i tłumaczeń w słownikach,
- treści podręczników języka chińskiego dla obcokrajowców.
Transkrypcja stopniowo wypiera inne systemy tłumaczenia chińskiego na języki obce. Zastępuje lokalne systemy stosowane w Hongkongu, Singapurze i Makau. Hanyu pinyin przyjął oficjalnie Tajwan, gdzie od 2009 roku uznaje się wyłącznie tę transkrypcję.
Chińskie szkoły nauczają pinyin w podstawówce. Dzieci poznają transkrypcję w celu ułatwienia opanowania putonghua, czyli powszechnego języka mandaryńskiego. Dodatkowo transkrypcja ułatwia uczniom poznanie języków europejskich, opartych na alfabecie łacińskim.
Zasady pisowni hanyu pinyin
W pinyin stosuje się wszystkie litery alfabetu łacińskiego z wyjątkiem v, które w języku mandaryńskim nie występuje. Alfabet rozbudowuje się o ü, które służy doprecyzowaniu użycia dźwięków lu/lü i nu/nü.
Ciekawostka: w komputerowych systemach wprowadzania chińskich znaków za pomocą standardowej klawiatury ü zastępuje się często literą v. Taki zapis tłumaczeń chińskich tytułów, publikacji naukowych i innych tekstów jest błędny.
Podręczniki do nauki putonghua, czyli mowy powszechnej, obejmują oznaczenia tonów w hanyu pinyin. Tony zmieniają znaczenie danej sylaby i determinują sposób jej użycia. Z lingwistycznego punktu widzenia powinno się pamietać, że język chiński obejmuje wiele dialektów. Putonghua jest zrozumiałe praktycznie w każdej części Chin dzięki powszechnej edukacji, jednak północne i południowe dialekty różnią się między sobą strukturą tonów – sylaby mają 3 lub 4 tony. Południowe odmiany języka uchodzą za archaiczne ze względu na większą liczbę tonów. Południowy minnan ma ich aż 7-8 w zależności od dialektu.
Wymowa pinyin przez Polaków
Poprawna wymowa pinyin wymaga opanowania podstaw fonologii putonghua. Jej nauka dla Polaków jest dość prosta, pod warunkiem, że wymawiają sylaby „po polsku”, a nie „po angielsku”. Putonghua jest pełna szeleszczących dźwięków, podobnych do polskich głosek ś, ć, dź, sz, cz i dz. W języku angielskim takie dźwięki nie występują. Jeśli będzie się próbowało zastępować je brytyjskimi głoskami, wymowa chińskiego będzie nieprawidłowa.
Polacy powinni położyć główny nacisk przy nauce pinyin na głoski takie jak ü, tylnojęzykowe ng i chińskie e. Ponadto ważne jest nauczenie się prawnego stosowania przydechu, nagłosu i wygłosu. Nigdy nie powinno się spolszczać pinyinu. Takie stosowanie transkrypcji utrudnia identyfikację nazw i precyzyjne używanie poszczególnych zwrotów. Jednocześnie pomimo upowszechnienia hanyu pinyin w Polsce wciąż stosuje się nazwy własne i nazwiska, spolszczone za pomocą innych transkrypcji. Dotyczy to choćby miasta Pekin, którego nazwę w pinyin zapisuje się jako Běijīng.