Ciekawostki o języku fińskim

Wiele osób przypisuje język fiński do grupy języków skandynawskich, takich jak duński czy szwedzki. Przekonanie to okazuje się być błędne, bowiem mówimy tu o grupie języków uralskich. „Bliskim krewnym” języka fińskiego jest język estoński, karelski, mordwiński, a nawet – uwaga – węgierski. To nie jedyna niespodzianka, która może zaskoczyć nawet wprawionych tłumaczy i miłośników Finlandii. Jakie ciekawostki skrywa w sobie język fiński? Kilka z nich przedstawimy w poniższym artykule.

Fiński – trudny czy łatwy język?

Język fiński dla osób zza granicy, a w szczególności dla tych, których mowa jest raczej „szorstka i twarda”, brzmi niezwykle melodyjnie i płynnie. Równolegle stosunkowo wiele osób uznaje ten język za jeden z najtrudniejszych, jeśli nie najtrudniejszy język na świecie. Czy faktycznie tak jest? I tak i nie – jest to pojęcie względne, należy mieć na uwadze nie tylko utrudnienia, ale także łatwiejsze aspekty fińskiego.

Co można uznać za trudne w języku fińskim? Zapewne problematyczna może być odmiana przez przypadki, których w języku fińskim jest… no właśnie nie bardzo wiadomo ile. Jedni mówią że szesnaście, inni że osiemnaście, a niektórzy, że aż dwadzieścia. Standardowo przyjmuje się jednak, że jest tych odmian piętnaście, przez co słowo „kirja” (książka) może stać się „kirjan” (czyj? czego? książki) „kirjassa” (w kim? gdzie? w książce), „kirjoineen” (z kim? z czym? z książką) czy „kirjoin” (jak? za pomocą czego? za pomocą książki).

Są jednak argumenty, które obronią tezę o tym, że nie jest taki straszny ten fiński diabeł, jak go malują. Przykłady?

• Czasy: są tylko trzy czasy przeszłe (imperfekti, perfekti i pluskvamperfekti), czas teraźniejszy oraz – co ciekawe – nie ma czasu przyszłego. Przyszłość wyrażana jest w czasie teraźniejszym przy pomocy kontekstu zdania.
• Mowa bezosobowa: praktycznie wszystko da się powiedzieć przy pomocy konstrukcji [rzeczownik] został [czasownik w czasie przeszłym], na przykład „kanapka została zjedzona”, „praca została wykonana” czy „puchar został zdobyty”.
• Przedimki: konkretniej rzecz ujmując ich brak; Finowie nie mają swoich odpowiedników na polskie „ten / ta / to”, czy też angielskie „a / an / the”.

Fiński w mowie

„Dżdżysty”, „Szczecin”, „szczeżuja”, „żółć”, „źdźbło” – nie oszukujmy się, język polski jest koszmarem dla osób zza granicy. Przedkładając Finowi kartkę z takimi wyrazami, usłyszymy coś w stylu „dyzydyzysty”, „ciecien”, „sycyzezuja”, „zolc”, „zidiziblo”, czyli dźwięki nic nie mówiące. Co się stanie, jeśli odwrócimy role i to mieszkańcy Finlandii dadzą nam do przeczytania swoje słowa? Jeśli nie będziemy zbytnio kombinować z akcentem ani nie pomylimy się w kolejności liter, zostaniemy zrozumiani. Fiński pisany bowiem będzie dla Polaka łatwy do wymówienia – zdecydowana większość samogłosek i spółgłosek brzmi dokładnie tak samo, jak w naszym alfabecie.

Ten optymistyczny obraz może się nieco rozmywać z praktyką, bowiem w języku codziennym Finowie używają „puhekieli”, czyli slangu nijak niepodobnego do książkowej wersji tego języka. Gdybyśmy chcieli sobie to zobrazować na „lokalnym podwórku”, porównać byśmy mogli tę sytuację do polskiego języka urzędowego z gwarą góralską lub grypserą. Dla niektórych trudnością mogą być takżę samogłoski przednie „ä”, „ö” oraz ich zlepki (np. „Hyvää päivää”, czyli popołudniowe „dzień dobry”).

„Hän”, czyli neutralność płciowa języka

Angielskie „he / she / it”, niemieckie „er / sie / es”, szwedzkie „en / ett”, hiszpańskie „el / la”… moglibyśmy tak wymieniać rodzajniki różnych języków, które stanowią odpowiednik polskiego „on / ona / ono”. Przy języku fińskim moglibyśmy jednak się zdziwić, ponieważ nie ma tam ani rodzaju męskiego, ani żeńskiego, ani nijakiego czy (jak w szwedzkim) „nienijakiego”. Zarówno na kobietę, jak i na mężczyznę powiemy „hän”, tak samo określimy też jabłko (hän omena), samolot (hän kone), nogi (hän jalat) czy piosenkarkę (hän laulaja).

Słowo „hän” to pierwszy w historii przypadek, w którym całkowitej negacji podlega rodzaj gramatyczny. „Hän” skupia w sobie wszystkie rodzajniki, co w ostatnich latach jest szczególnie promowane w kontekście idei równości i neutralności płciowej. Do tego przypadku odniosła się Laura Kamras, która piastuje stanowisko doradczyni przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych Finlandii. Stwierdziła, że mimo lokalnych naleciałości, slangu oraz powszechnego używania języków obcych, w których rodzajniki wciąż są obecne, słowo „hän” jest i będzie promowane jako równość, która stanowi siłę kształtującą Finlandię.

Daj, ać ja pobruszę… – wersja fińska

Większość Polaków z pewnością kojarzy pierwsze najstarsze zapisane zdanie w języku polskim. Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj, czyli współczesne „odpocznij sobie, ja pomielę [ziarna zbóż]” datowane jest na rok 1270. Pierwsze słowa w języku fińskim również datowane są na drugą połowę XIII wieku, jednak ich geneza oraz brzmienie jest o wiele bardziej tajemnicze.

Pierwsze słowa w języku fińskim zostały zapisane na korze brzozy przy użyciu cyrylicy, a po transkrypcji na alfabet łaciński brzmią mniej więcej tak: jumolanuoli ï nimizi nouli se han oli omo bou jumola soud’ni iohovi. Brzmi niezwykle tajemniczo, wręcz jak mistyczna modlitwa lub zaklęcie – i takie też miało znaczenie. Co ono dokładnie oznacza? Nie do końca wiadomo, najpopularniejsze wersje badaczy fińskich i radzieckich głoszą takie tłumaczenie:

• Boska strzało, twe imię dziesięć, ta strzała jest własnością Boga, Bóg zagłady przewodzi (wersja ZSRR)
• Boska strzała, ludzka strzała, jego własna strzała. Została przykuta przez Boga Zagłady (wersja fińska)

Fińscy „fałszywi przyjaciele” – 15 słówek które mogą zmylić

Na koniec zostawiamy coś, co – w naszej opinii – stanowi esencję każdego języka, czyli mały zbiór „fałszywych przyjaciół”. Chodzi tu o słowa, które wyglądają identycznie lub podobnie do polskich odpowiedników, jednak ich znaczenie może wprowadzić w konsternację.

• Ale – w języku fińskim oznacza „wyprzedaż”; „ale” po fińsku to mutta.
• Bileet – w języku fińskim oznacza „impreza”; „bilet” po fińsku to lippu.
• Booli – w języku fińskim oznacza „poncz”; „boli” po fińsku to särkee
• Kasa – w języku fińskim oznacza „sterta”; „kasa” po fińsku to kassa.
• Kivi – w języku fińskim oznacza „kamień”; „kiwi” po fińsku to kiivi.
• Konkurssi – w języku fińskim oznacza „bankructwo”; „konkurs” po fińsku to kilpailu.
• Kotka – w języku fińskim oznacza „orzeł”; „kotka” po fińsku to naarakissa.
• Kura – w języku fińskim oznacza „błoto”; „kura” po fińsku to kana.
• Kusi – w języku fińskim oznacza infantylne określenie na „mocz”; „kusi” po fińsku to houkuttelle.
• Lato – w języku fińskim oznacza „stodoła”; „lato” po fińsku to kesä.
• Matka – w języku fińskim oznacza „podróż”; „matka” po fińsku to äiti.
• Molo – w języku fińskim oznacza wulgarne określnie na „penis”; „molo” po fińsku to laituri.
• Osa – w języku fińskim oznacza „część”; „osa” po fińsku to ampiainen.
• Pora – w języku fińskim oznacza „wiertarka”; „pora” po fińsku to aika.
• Villa – w języku fińskim oznacza „wełna”; „willa” po fińsku to huvila.