Piśmienny, zwarty, żywy, nominatywny, SVO, fleksyjny, należący do podgrupy języków zachodniosłowiańskich i ligi rokytnickiej. To polski wedle różnych językowych klasyfikacji. Z jakimi cechami naszego języka narodowego wiążą się poszczególne przymioty?
Jeśli chodzi o pierwszy z nich, łatwo się domyślić. „Polacy nie gęsi, iż swój język mają” – tymi słowy Mikołaj Rej postulował, w czasach mody na łacinę, prowadzenie zapisków wszelakich w języku ojczystym. Język piśmienny to taki, który da się przedstawić materialnie w formie określonego, przypisanego mu kodu. Czy istnieją języki niepiśmienne? Głównie na kartach historii, np. język Hunów, którzy w 370 r. najechali Europę. Obecnie – język mafea, którym posługuje się 34 niepiśmiennych mieszkańców australijskiej wyspy Mafea.
W tym artykule dowiesz się:
Granice języka
Co oznacza termin „język zwarty”? To język przypisany do określonego terytorium, zazwyczaj urzędowy i oficjalny. W przeciwieństwie do języków rozproszonych, którymi posługują się ludy koczownicze, migrujące lub diasporowe. Języki „bez państwa” to m.in. romski, języki ludów beduińskich czy jidysz, którym przed wojną posługiwali się zamieszkujący Europę źydzi. Jidysz, mimo że okres świetności ma już za sobą, to język jak najbardziej żywy. Posługuje się nim łącznie kilka milionów Izraelczyków, Amerykanów, Rosjan, Ukraińców i mieszkańców innych krajów. W odróżnieniu od języków martwych, których nie używa się już jako środka komunikacji międzyludzkiej. To wyżej wspomniany niepiśmienny język Hunów czy używany niegdyś w Kornwalii język kornijski.Rola podmiotu, dopełnienia i orzeczenia
Na tym etapie klasyfikacje językowe stają się bardziej skomplikowane. Określenie „język nominatywny” mieści się w tej, różnicującej języki wedle stosunków morfosyntaktycznych. Upraszczając, ze względu na strukturę treści wypowiedzi. Polski to język nominatywny (to grupa najbardziej rozpowszechnionych języków), ponieważ istnieje w nim opozycja podmiot – dopełnienie, wyrażona mianownikiem i biernikiem. Podmiot występuje przy czasownikach przechodnich i nieprzechodnich, istnieje zatem tylko jedna konstrukcja zdania: nominatywna. Klasyfikacja opracowana przez Klimowa wyróżnia też języki ergatywne, aktywne, klasyfikujące i neutralne, a do ich objaśnienia nie wystarczyłby ten (ani kilka kolejnych) artykuł.Inna z klasyfikacji za kryterium podziału obiera szyk wyrazów w zdaniu. SVO – Podmiot Orzeczenie Dopełnienie – to jeden z dwóch najpopularniejszych. Pojawia się w języku polskim, angielskim, ale i chińskim. Czy to oznacza, że zdanie typu „Kota ma Ala” jest niepoprawne? Skądże. Po prostu szyk „Ala ma kota” brzmi bardziej naturalnie. SOV, czyli Podmiot Dopełnienie Orzeczeni,e to druga z grup, która zawiera języki najczęściej używane. Należą do niej m.in. japoński, koreański i łacina. Zdanie po japońsku „(Watashi wa) gakko e ikimasu”, w tłumaczeniu zachowującym szyk, brzmiałoby po polsku „(Ja) do szkoły idę”. W klasyfikacji wedle szyku znajdziemy wszystkie kombinacje, jakie ułożyć można z poszczególnych części zdania. Co ciekawe, wymykają się im języki niemiecki i niderlandzki. Jako że odmienna forma czasownika pojawia się w nich w zdaniu zawsze na drugim miejscu, ich szyk określa się mianem V2.
Zależy od morfemu
Polski to język o rozbudowanej fleksji. Fleksyjny, czyli jaki? Taki, w którym wyrazy składają się zazwyczaj z jednego morfemu znaczeniowego i co najmniej jednego morfemu gramatycznego. Przykład? „Szklanka”. „Szklank-” nadaje wyrazowi znaczenie, a „-a” decyduje o jego formie gramatycznej, w tym wypadku rodzaju żeńskim i liczbie pojedynczej. W omawianej klasyfikacji wyróżniamy m.in. języki izolujące – takie, w których większość morfemów może być pojedynczymi wyrazami (np. chiński, angielski); alternacyjne – funkcję gramatyczną spełniają w nich wymiany samogłosek wewnątrz morfemu (np. języki semickie: arabski, hebrajski); analityczne – o luźnych morfemach gramatycznych w postaci form przyimków, przysłówków i czasownika posiłkowego (jak w języku francuskim).Kryterium geograficzne
Czas na określenie przynależności genetycznej naszego rodowego języka, podobnie jak w biologii określa się gatunek zwierzęcia. Polski, wraz z językiem kaszubskim i martwym połabskim, należy do podgrupy języków zachodniosłowiańskich północnych, ta zaś, wraz z południowosłowiańskimi i wschodniosłowiańskimi, do grupy języków słowiańskich. Wyróżnia się także centralne języki zachodniosłowiańskie: etnolekt śląski, język górnołużycki i język dolnołużycki. To klasyfikacja opracowana przez Merritta Ruhlena. SIL International, chrześcijańska naukowa organizacja non-profit również zakwalifikowała Polski do podgrupy języków zachodniosłowiańskich, dzieląc tę podgrupę na języki czesko-słowackie, lechickie (w tej grupie mieści się nasz język) i łużyckie.Dla dookreślenia przynależności geograficznej, języki grupuje się w ligi – jeśli wykazują podobne cechy systemowe, oddziałują na siebie wzajemnie w wyniku kontaktów mówiących nimi społeczności lub z powodu oddziaływania na nie podobnych czynników społecznych, geograficznych historycznych. Polski, wraz z litewskim, białoruskim, ukraińskim i kaszubskim, należy do rokytnickiej ligi językowej.