Tłumaczenia dokumentów prawnych i prawniczych – bezbłędne i precyzyjne

We wzorze oceny tłumaczenia prawniczego należy wziąć pod uwagę precyzyjność tłumaczenia (relacja do tekstu źródłowego), a także jego naturalność (relacja do innych tekstów, które funkcjonują w języku docelowym). Mimo to nie można nadawać im takiej samej roli. W tłumaczeniu prawniczym, tak jak w przypadku wielu tłumaczeń specjalistycznych, które pełnią funkcję informacyjną, precyzyjność podczas przekazywania informacji ma najważniejsze znaczenie. Wobec tego pomyłki, które wiążą się z precyzyjnością przekładu, będą obciążone wysokim ryzykiem, mimo że jego poziom jest zależny od statusu przekładu, jego punktu docelowego i grupy adresatów.

Największa niepewność związana jest z przekładami, które mają status autorytatywnych, czyli mogą umożliwić „funkcjonowanie mechanizmu prawa w więcej niż jednym języku”. Problem ten głównie dotyka wszystkich przekładów prawa wielojęzycznego, np. prawa unijnego stanowionego w 23 językach urzędowych Unii Europejskiej. Jego wszystkie warianty językowe posiadają tę samą moc i status oryginału, na podstawie którego zostały utworzone przekłady na inne języki urzędowe. Akty prawne są charakteryzowane jako centralny i nadrzędny gatunek tekstów prawniczych (ang. primary genre), który określa pochodne gatunki tekstowe: gatunki wtórne (ang. secondary genres), wśród których wymienia się m.in. orzeczenia sądowe, interakcje na sali sądowej, gatunki pedagogiczne (ang. enabling/pedagogic genres), czyli podręczniki, rozprawy prawnicze, eseje, a także gatunki docelowe (ang. target genres), np. akty notarialne, dokumentacje postępowań sądowych, porady prawne czy umowy.

Tematowi jakości ustnego i pisemnego przekładu został poświęcony wyłącznie jeden artykuł zawarty we wniosku decyzji ramowej Rady w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym. Artykuł 5 zwięźle opisuje, że „tłumaczenie ustne oraz pisemne jest zapewniane w sposób gwarantujący podejrzanemu możliwość pełnego korzystania z przysługujących mu praw”. W tym przypadku jakość jest oceniana dzięki efektom czynności przekładu, a także sposobu, w którym tłumaczenie realizuje zamówienie odbiorcy.
Z drugiej strony Ustawa z 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego zleca obligatoryjnie wyłącznie wykonanie przekładu „ze szczególną starannością i bezstronnością” oraz zakazuje ujawniania informacji pozyskanych w trakcie wykonywania tłumaczenia (art. 14). Mimo to ustawa nie określa dokładności i sumienności, które pojawia się w słowach roty ślubowania (art. 7).
Stworzony przez PT TEPIS Kodeks tłumacza przysięgłego w temacie wyjątkowej staranności nadmienia bardziej sprecyzowane kryterium wierności, dodatkowo bierze pod uwagę relację między tekstem źródłowym a tekstem docelowym: „Tłumacz przysięgły jest zobowiązany do wykonywania powierzonego mu tłumaczenia ze szczególną starannością, zachowując wierność wobec tekstu źródłowego zgodnie z zasadami sztuki tłumaczenia specjalistycznego i formalnoprawnymi zasadami tłumaczenia sądowego i prawniczego” (§ 2).
Wymóg wierności tłumaczenia pod względem treści i formy wskazuje też karta tłumacza FIT, która określa ją moralnym i prawnym obowiązkiem tłumacza (pkt 4). Warto podkreślić, że tłumaczenie wierne nie jest tym samym, co tłumaczenie dosłowne. Pierwsze pojęcie może zawierać w sobie własną wizję oryginału, która może bardzo dokładnie przypominać formę, atmosferę i „drugie dno” oryginału w innym języku oraz kraju (pkt 5).
Zastanówmy się teraz, czy staranność i wierność są głównymi kryteriami jakości w tłumaczeniu prawniczym. Charakteryzując pracę Komisji Zawodowej Tłumaczy Przysięgłych przy Ministrze Sprawiedliwości, przede wszystkim przytacza się przykłady błędów formalnych i merytorycznych, za które tłumacze przysięgli otrzymują kary. Szczególnie warte uwagi są błędy merytoryczne, które polegają „na kwestionowaniu rzetelności dokonanych tłumaczeń”, które poza nieprecyzyjnym przekładem (zawierającym np. pominięcia, nadinterpretacje czy błędy merytoryczne) obejmują też kwestie poprawności językowej, „błędy w zakresie słownictwa ogólnego i specjalistycznego, gramatyki i stylistyki”. Kolejną publikacją poruszającą pośrednio problem kryteriów jakości jest Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowego sposobu przeprowadzenia egzaminu na tłumacza przysięgłego.
W międzyinstytucjonalnym postępowaniu dotyczącym oceniania przekładów zewnętrznych, które zostało opracowane przez Sekcję Tłumaczeń Zewnętrznych przy Parlamencie Europejskim, pomyłkom w tłumaczeniu przypisywany jest wysoki lub niski wskaźnik znaczenia. Z niestarannym przekazywaniem informacji związane są bezpośrednio dwie kategorie błędu: błąd w tłumaczeniu (SENS) i pominięcie (OM). W pierwszym przykładzie niski wskaźnik błędu może dotyczyć np. modyfikacji znaczenia zdania, która nie ma żadnych konsekwencji prawnych, z kolei wysoki wskaźnik odnosi się do poważnych modyfikacji znaczenia zdania albo przekształcenia skutku prawnego ważnej klauzuli. Podobnie w drugim przykładzie pomyłka z niskim wskaźnikiem to np. pominięcie, które nie może wpłynąć na całościowe rozumienie tekstu, zaś błąd o wysokim wskaźniku to pominięcie albo pozostawienie w języku źródłowym części tekstu oryginalnego (np. paragrafu, frazy, tabeli itp.), które może całkowicie zmienić znaczenie tekstu źródłowego.
O ważności starannego przekazania informacji na przykładzie przekładów aktów prawa unijnego przemawia fakt, że w międzyinstytucjonalnej karcie oceny w innych kategoriach (m.in. terminologia, wykorzystanie materiałów pomocniczych, jasność i rejestr, gramatyka, interpunkcja i ortografia) wysoki wskaźnik błędu bardzo często odsyła do pomyłek, których skutkiem jest modyfikacja znaczenia, np. błąd interpunkcyjny, który całkowicie zmienia znaczenie frazy, niejednoznacznie napisane zdanie, którego zrozumienie jest decydujące dla prawidłowego stosowania aktu prawnego itd.

Staranność przekładu jest tak samo istotna w przypadku pozostałych typów tekstów prawniczych, zwłaszcza w tłumaczeniach uwierzytelnionych, które są wykonane przez tłumaczy przysięgłych na zlecenie organów, podmiotów gospodarczych i osób prywatnych. Te przekłady są potwierdzane własnoręcznym podpisem tłumacza, który potwierdza zgodność tłumaczenia z oryginałem. Spośród przykładów tej grupy jako najważniejsze można wymienić przekłady, które są wykonywane dla organów w sprawach karnych, np. pisma sądowe, materiały dowodowe czy zeznania, które są ważnym środkiem komunikacji między organem a zatrzymanym, aresztowanym lub oskarżonym i które mogą wpływać na jego prawa.