Święty Mikołaj czy Santa Claus? – prawdziwa historia

Zbliżają się święta Bożego Narodzenia, a wraz z nimi czas obdarowywania swoich bliskich prezentami. Wg tradycji prezenty przynoszone są przez Świętego Mikołaja (w zależności od regionu może być też nazywany Dziadkiem Mrozem, Gwiazdką, Aniołkiem, Dzieciątkiem lub Gwiazdorem) w dniu 6 grudnia oraz 24 grudnia.

Dziś Święty Mikołaj kojarzy się nam ze starszym, białobrodym panem ze sporą nadwagą i ubranym w czerwony strój. Obraz ten ukształtował się jednak stosunkowo niedawno, bo dopiero w XIX wieku. Ale o tym później. Najpierw chciałbym Państwu przedstawić postać „oryginalnego” Świętego Mikołaja.

Biskup Miry

Zacząć należy od tego, że Święty Mikołaj był postacią autentyczną, żyjącą na przełomie III i IV wieku. Święty Mikołaj urodził się około roku 270 w miejscowości Patara we wschodniej Licji w południowo-zachodniej Anatolii (na terenie dzisiejszej Turcji). Był jedynym dzieckiem Epifaniusza i Johanny. Rodzice Mikołaja byli ludźmi zamożnymi i jedyne, czego im brakowało, to syn, który urodził się po wielu latach modlitw. Epifaniusz i Johanna, jako pobożni chrześcijanie, od najwcześniejszego dzieciństwa wychowywali syna w duchu miłości do Boga i bliźnich. Dlatego też chłopiec od najmłodszych lat był bardzo wyczulony na ludzką biedę i nieszczęście.

Gdy rodzice Mikołaja zmarli, jego wychowaniem, zajął się jego wuj – też Mikołaj – biskup rodzinnej Patary. W późniejszym czasie nasz Święty z jego właśnie rąk przyjął pierwsze święcenia kapłańskie.

Gdy został wybrany biskupem Miry (obecnie Demre), wsławił się nie tylko swoją wielką pobożnością i zaangażowaniem, z jakim pełnił swoją posługę. Inną z przyczyn (może nawet najważniejszą) była również jego hojność, z jaką obdarowywał swych biednych wiernych, rozdając majątek odziedziczony po rodzicach. Na ten temat istnieje zresztą wiele półlegendarnych podań.

Legendy

Jedną z popularniejszych legend jest opowieść o trzech pannach, których ojciec stracił cały majątek i nie było go stać na posag aby wydać je za mąż. Święty Mikołaj postanowił pomóc im i dlatego pod osłoną nocy podrzucił ich ojcu trzy mieszki ze złotem.

Innym razem wstawił się za trzema więźniami skazanymi na śmierć za jakieś drobne przewinienie. Biskup Miry wstawił się za nimi u samego cesarza Konstantyna I Wielkiego, który ułaskawił skazańców i darował im życie.

Kolejnym cudem przypisywanym świętemu jest uratowanie, za pomocą modlitwy, rybaków podczas szalejącej na morzu burzy.

Innym razem zaś wskrzesił trzech ludzi, pozbawionych życia przez właściciela gospody, który wpadł w szał, kiedy rano okazało się, że nie stać ich na zapłatę za nocleg.

Legend i podań na temat cudów uczynionych przez Świętego Mikołaja jest wiele, wiele więcej, tak że nie sposób ich przytoczyć w tym artykule.

W czasie wspólnego panowania cesarzy Dioklecjana i Maksymiana (lata 284-305) św. Mikołaj został uwięziony, a jego uwolnienie nastąpiło dopiero w roku 313 za sprawą edyktu mediolańskiego, wydanego przez cesarza Konstantyna I Wielkiego. W 325 roku biskup Mikołaj wziął udział w pierwszym soborze powszechnym zorganizowanym w Nicei. Głównym tematem tego soboru była sprawa herezji ariańskiej. W znacznej większości biskupi potępiali Ariusza za jego błędy, a niektóre źródła podają, że biskup Miry, czyli nasz Święty Mikołaj, nawet spoliczkował Ariusza. Ciekawostką jest, że o udziale biskupa Miry, Mikołaja, w tym soborze mówią dopiero źródła z IX wieku, natomiast w dokumentach powstałych podczas soboru w ogóle nie jest on wymieniany.

6 grudnia

Znana jest data dzienna śmierci biskupa Miry, lecz nieznany jest rok. Święty zmarł śmiercią męczeńską 6 grudnia między 345 a 352 rokiem. Jego ciało zostało złożone w sarkofagu i umieszczone w grobowcu pod katedrą w Mirze. Mikołaj jest świętym w Kościele Rzymskokatolickim oraz Kościele Prawosławnym. Początki kultu Świętego Mikołaja sięgają VI wieku. Wtedy to cesarz Justynian kazał wybudować w Konstantynopolu wspaniałą bazylikę poświęcona św. Mikołajowi. Z tego samego wieku pochodzi również najstarszy zachowany wizerunek Świętego Mikołaja. Jest to arabski fresk w znajdujący się w jednym z kościołów w Bejrucie.

W VIII wieku cesarz Bazyli Macedończyk utworzył kaplicę ku czci św. Mikołaja w swoim pałacu cesarskim. Kult Świętego powoli się rozprzestrzeniał i z czasem liczba kościołów i kaplic poświęconych Świętemu Mikołajowi stała się tak duża, że jeden ze średniowiecznych pisarzy, nie mogąc się ich doliczyć, napisał w końcu: „Gdybym miał tysiąc ust i tysiąc języków, nie byłbym zdolny zliczyć wszystkich kościołów, wzniesionych ku jego czci”. Jest to na pewno mocno naciągnięte określenie, ale nie ulega wątpliwości, że w średniowieczu takie obiekty można było liczyć w tysiącach. W roku 1087, gdy Mira była już pod władaniem Saracenów, kupcy z dwóch włoskich miast: Bari oraz Wenecji, rozpoczęli starania o przewiezienie szczątków Świętego do Włoch. Początkowo nowe władze Miry nie chciały na to przystać, ale w końcu kupcom z Bari wydano zgodę na wywiezienie relikwii. W dniu 9 maja 1089r. relikwie zostały uroczyście przywitane w Bari.

Wg jednego z przekazów pieczę nad relikwiami w trakcie podróży morskiej sprawowali dwaj kapłani: Lupus i Grinoaldus. W Bari czekała już wybudowana specjalnie dla Świętego Mikołaja bazylika, a jej konsekracji oraz poświęcenia grobowca Świętego dokonał w dniu 29 maja 1089r. papież bł. Urban II. W bardzo krótkim czasie wokół Kocioła wyrosło całe sanktuarium św. Mikołaja i – ponieważ słynęło z licznych cudów – stało się jednym z najpopularniejszych celów pielgrzymek w Europie.

W 1098r. w Bari, przy relikwiach Świętego Mikołaja, odbył się synod poświęcony zjednoczeniu Kościołów Rzymskiego i Prawosławnego. W miejscowości tej do dziś dwa razy w roku odbywają się uroczystości ku czci św. Mikołaja – 9 maja oraz 6 grudnia. W maju odbywa się święto zwane Festa di San Nicola. W tym dniu relikwie Świętego przewożone są na łodzi w uroczystej procesji na wodzie, a następnie powozem po ulicach miasta. W ikonografii Święty Mikołaj przedstawiany jest jako brodaty mężczyzna, ubrany w szaty biskupie, z mitrą i pastorałem. Przeważnie w jednej ręce trzyma księgę zaś druga wzniesiona jest w geście błogosławieństwa. Innymi atrybutami są także anioł (czasami z mitrą), chleb, trzy jabłka, kotwica, sakiewka lub trzy sakiewki z pieniędzmi, okręt. W Polsce kult św. Mikołaja był kiedyś bardzo popularny.

Pierwsze kościoły poświęcone św. Mikołajowi zostały wybudowane w XII wieku w Olechowie i Gieczu. Do dziś w całym kraju można znaleźć aż 327 kościołów pod wezwaniem św. Mikołaja, a kaplic, kapliczek i ołtarzy jemu poświęconych jest znacznie więcej. Pod względem liczby poświęconych mu kościołów św. Mikołaj ustępuje tylko św. Janowi Chrzcicielowi, ale wyprzedza za to, będących na trzecim miejscu, św. Piotra i Pawła. W wiekach XIII i XIV co siódmy nowo wybudowany kościół w Wielkopolsce był poświęcony właśnie Świętemu Mikołajowi.

Święty Mikołaj jest patronem: Rosji, Grecji, Lotaryngii, Albanii, Apulii, Bari, Neapolu, Sycylii, Amsterdamu, dzieci, rybaków, studentów, podróżników, farmaceutów, łuczników, piekarzy, żeglarzy, bednarzy, stajennych, kupców, sędziów, narzeczonych. Mikołaj był również świętym, do którego zwracano się w pierwszej kolejności w każdej nagłej potrzebie, był takim „świętym od wszystkiego”. Jak podaje Oskar Kolberg w Polsce św. Mikołaj był również patronem pasterzy. Dlatego też 6 grudnia był w Polsce pierwotnie świętem pasterskim.

Naukowcy odtworzyli twarz świętego Mikołaja

Zwyczaj obdarowywania się w tym dniu prezentami do Polski trafił z Niemiec dopiero około 1840 roku. W latach 50. XX wieku podczas prac remontowych w kaplicy z sarkofagiem św. Mikołaja, naukowcy uzyskali zgodę na wykonanie badań relikwii. Badania te przeprowadzono w 1957r. a udział w nich wzięli m. in. delegat papieski, kardynał Adeodato Jan Piazza i kardynał Grzegorz Piotr XV Agagian, 6 metropolitów i 19 biskupów. W ostatnich latach naukowcy ponownie pochylili się nad zebranymi wtedy danymi. Dzięki rozwojowi nauki i zdobyczom dzisiejszej techniki, antropolog Caroline Wilkinson z uniwersytetu w Manchester, zrekonstruowała twarz św. Mikołaja. Ponadto naukowcy byli w stanie określić, że Święty Mikołaj był niskiego wzrostu (ok. 167 cm) i miał mocną konstrukcję ciała, a chwili śmierci miał między 72 a 80 lat.

Santa Claus

Dzisiejszy Santa Claus, to postać stosunkowo młoda. Po raz pierwszy pojawia się pod postacią małego skrzata ubranego w szerokie flamandzkie spodnie, z długą brodą i fajką w tekście nowojorskiego pisarza Washingtona Irvinga. Było karykaturalne wyobrażenie św. Mikołaja, znanego mu z kultury holenderskiej (w tym czasie Holendrzy byli w Nowym Jorku bardzo liczną grupą). Następnie w roku 1821 poeta William Gilley w jednym ze swoich wierszy opisał św. Mikołaja zgodnie z powyższą koncepcją, a dodatkowo umieścił go w saniach ciągniętych przez renifery. Początkowo Santa Claus w takiej formie nie przyjął się powszechnie.

Popularność Santa Clausa bardzo wzrosła, kiedy 1 stycznia 1881 roku Thomas Nast w czasopiśmie Harper’s Weekly opublikował ilustrację przedstawiającą św. Mikołaja z długą, elfią czapką zakończoną pomponem, zamiast mitry. Na ilustracji tej, św. Mikołaj rozdaje prezenty żołnierzom w czasie wojny secesyjnej.

Od tego czasu stopniowo dodawane były kolejne elementy legendy o Santa Claus, takie jak jego mieszkanie na biegunie północnym lub w Laponii czy dostawanie się do domów przez komin. Jeśli chodzi o kominy, to prawdopodobnie ta część związana jest ze wspomnianą wcześniej legendą o trzech ubogich pannach. Wg jednej z wersji prawdziwy św. Mikołaj pieniądze potrzebne na ich posag podrzucił do butów i skarpet należących do tych panien i suszących się nad kominkiem. Ta wersja legendy była bardzo popularna w Europie zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych, gdzie kominki były i nadal są w powszechnym użyciu.

W ukształtowaniu i rozpowszechnieniu jego współczesnego wizerunku, pomogły reklamy napoju Coca-Cola

Prawdziwą „eksplozją” popularności znanego dziś wizerunku Santa Claus była jednak kampania reklamowa Coca-Coli z 1930r. Wtedy to już definitywnie w świadomości społeczeństwa utrwalił się obraz starszego, grubawego pana z białą brodą, ubranego w czerwony strój i w długiej, spiczastej czapce zakończonej pomponem.

Dziś ten właśnie wizerunek Świętego Mikołaja jest niejako symbolem zimowych świąt. Warto jednak czasami wspomnieć prawdziwego Świętego Mikołaja, biskupa Miry, ponieważ to właśnie od niego wszystko się zaczęło.