W tym artykule dowiesz się:
Język aktów prawnych, interpretacji przepisów i wykładni doktrynalnych
W toku ewolucji naturalnych języków etnicznych wytworzyły się równocześnie zupełnie odrębne typy języków, charakteryzujące się pewną odmienną specyfiką. Posługują się nimi bowiem w pewnym sensie zamknięte grupy użytkowników, przez co ich stosowanie odbywa się de facto w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie.
Jednym z odpowiednich przykładów w tym względzie jest język prawny, o którym to nie byłoby dobrze wspominać nie przywoławszy jednocześnie języka prawniczego. Jakie są różnice między tymi dwoma typami i czym się charakteryzuje każdy z nich? Czy można powiedzieć, że są to zmodyfikowane języki naturalne, czy może raczej sztuczne? Jak sobie z nimi powinien radzić tłumacz?
Podstawowa kategoryzacja
W potocznym rozumieniu język prawny i prawniczy, a także powiązane z nimi języki norm i przepisów prawnych, wykładni doktrynalnych i interpretacji wsadza się – mówiąc kolokwialnie – do jednego worka języków dość wysoce specjalistycznych. Niemniej jednak nauka o języku wespół z prawoznawstwem zdążyły wykazać różnice między nimi i wypracować w tym zakresie odpowiednie kategoryzacje. Zgodnie z tymi teoriami wyróżnić można zasadniczo dwa główne typy w tej rodzinie języków – język prawny i język prawniczy.Język prawny
Jest to de facto język norm i przepisów prawnych, zwany fachowo idiolektem prawodawczym. Często określany jest również językiem pierwszego stopnia, gdyż to za jego pomocą jest formułowane prawo w swojej pierwotnej i niejako surowej postaci (np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia, dekrety, uchwały, zarządzenia, statuty itp.). Można więc przyjąć, że wzorcowy język prawny stanowił będzie docelowe odzwierciedlenie zasad prawidłowej legislacji.Język prawny bazuje na języku etnicznym (zwanym szerzej naturalnym), niemniej jednak w wielu przypadkach może różnić się w pod względem semantyki, a nawet wspomagać się językami sztucznymi. W konsekwencji tego poszczególne określenia mogą przybierać inne znaczenie, niż w języku potocznym. Sztandarowymi przykładami są w tym zakresie m.in. takie wyrażenia, jak: powództwo, pozew, domniemanie, roszczenie, skutek, przyczyna, kasacja, posiadanie, wola, możność. W konsekwencji tego dysonansu konieczne jest stosowanie tzw. definicji legalnych, których zadaniem jest sprecyzowanie prawnego znaczenia zarówno pojęć dwuznacznych, jak również takich, które nie występują w języku naturalnym, a są używane w języku prawnym (np. proces adhezyjny).
Język prawniczy
O ile – jak zostało wspomniane – język prawny stosowany jest przez bliżej nieokreślonego i niejako bezosobowego legislatora, o tyle językiem prawniczym posługują się prawnicy i konkretne osoby mówiące o prawie. Jest to język drugiego stopnia o charakterze odtwarzającym i przetwarzającym, który to jest używany przede wszystkim przy wydawaniu wyroków, orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych i wszelkiego rodzaju innych aktów formułowanych na podstawie obowiązujących przepisów prawnych. Dodatkowo, w języku prawniczym toczą się dyskursy akademickie profesorów prawa. W nim zatem sporządzane są wykładnie doktrynalne w obrębie prawoznawstwa, interpretacje aktów prawnych, czy też glosy do orzeczeń sądowych. Podobnie, jak w zakresie języka prawnego, również w tym przypadku możliwe jest zjawisko niejednoznaczności terminologicznych względem języka potocznego. Co więcej, język prawniczy wykorzystuje także definicje legalne (np. dla słowa „młodociany”).W prawoznawstwie i nauce o języku obok kategorii odnoszących się do głównych użytkowników (np. język prawniczy sędziów, prokuratorów, radców prawnych, dogmatyków) wyróżnia się zasadniczo trzy podtypy języka prawniczego:
- język prawniczy praktyki – służący do formułowania aktów stosowania prawa i ich uzasadnień (orzeczeń, decyzji, itp.),
- język prawniczy doktryny – wykorzystywany w wypowiedziach specjalistów z dziedziny prawoznawstwa (w dużej mierze o charakterze akademickim),
- język prawniczy potoczny – stosowany przez różne osoby piszące, mówiące i debatujące na temat obowiązującego prawa.