Tłumaczenia włoskich tekstów prawnych

Każdy język to system znaków, który służy porozumiewaniu się. Jest tworem żywym, ciągle rozwijającym się i charakterystycznym dla określonego społeczeństwa, a czasami nawet dla specyficznej grupy. Właśnie za taki uznaje się język prawny i prawniczy. Są to języki związane ze środowiskiem prawniczym. Posługują się nimi osoby związane z prawem. Często sami oni tworzą nowe terminy oraz nazewnictwo ściśle zarezerwowane tylko dla ich środowiska. Warto na wstępie wyjaśnić różnicę pomiędzy językiem prawnym a prawniczym.

Język prawny to język, w którym napisane są ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, itp. Sformułowane są w nim wszystkie akty prawne. Natomiast języka prawniczego używa środowisko prawnicze do interpretacji norm prawnych.

Każdy z tych języków jest odmianą języka ogólnego. Mają podobną składnię, zasady gramatyczne oraz warstwę leksykalno-fonologiczną. Różnią się jednak od niego zdecydowanie zakresem semantycznym poszczególnych słów. Zwykle pojęcie wyrazowe w języku prawniczym jest ściśle zawężone. Wszystko po to, by uniknąć problemów z interpretacją aktów prawnych.

Tak więc język prawny – jak każdy język specjalistyczny – charakteryzuje się:

• precyzyjnością,
• depersonalizacją autora,
• przewagą terminów rzeczownikowych,
• ściśle określonym związkiem pomiędzy pojęciem a jego nazwą.

Język prawniczy służy więc przełożeniu na język bardziej ogólny, zrozumiały tekstów prawnych. Dlaczego nie mogą one być napisane w języku ogólnym? Ponieważ język ogólny pełen jest synonimów, metafor, wypowiedzi eliptycznych czy też sloganów. Tekst napisany w takim stylu mógłby być przeróżnie interpretowany. Ponieważ język prawny przywiązuje tak szczególną wagę do semantyki, znaleźć w nim można dużo archaizmów i eufemizmów. Natomiast zupełnie brak w nim kolokwializmów, wyrazów nacechowanych ekspresywnie, a tym bardziej wulgaryzmów.

Skoro język prawny i prawniczy są tak ściśle określone, to dlaczego tłumaczenie tekstów z języka włoskiego na polski jest tak trudne? Dlaczego mogą pojawić się problemy i dlaczego nie można rozwiązać ich zerknięciem do specjalistycznych słowników?

Problemy z tłumaczeniem tekstów prawnych z języka włoskiego?

W przekładach pism związanych z prawem obowiązują zawsze te same zasady, nieważne w jakim języku jest napisany oryginał. Przede wszystkim nigdy nie można tłumaczyć tekstu dosłownie. Trzeba cały czas pamiętać o kontekście i biegle poruszać się w językowej sferze prawniczej. Oznacza to, że pewne wyrazy oraz sformułowania inaczej tłumaczy się w języku ogólnym, a inaczej w prawniczym. Dotyczy to każdego języka. Języki prawne zwykle dopuszczają tylko jedno znaczenie danego wyrazu, a tymczasem we słownikach ogólnych znajduje się kilka znaczeń tego samego wyrazu. Trzeba więc wiedzieć, która forma jest dopuszczalna w tłumaczeniach prawnych dla danego języka obcego. W ten sposób docieramy do znajomości nie tylko danego języka, ale również do znajomości systemu prawnego określonego państwa oraz systemu prawnego naszego kraju. Trzeba mieć świadomość nieprzystawalności tych systemów prawnych. Każde państwo ma inny system, różny od polskiego i nie można ich ze sobą zestawiać w sposób jednoznaczny. Jednocześnie w trakcie tłumaczenia należy zachować kryterium formalne, tj. określić rodzaj tekstu oraz kryterium rzeczowości, czyli wierności przekładu w stosunku do dokumentu oryginalnego.

W tłumaczeniach polsko-włoskich najwięcej problemów sprawiają nazwy własne, czyli imiona, nazwiska, nazwy instytucji oraz toponimy. Zgodnie z wyznacznikami dla tłumaczy imiona i nazwiska powinny zachować końcówki charakterystyczne dla danej płci, natomiast nazwy własne mają mieć oryginalne brzmienie. Jednak najwięcej problemów dotyczy terminologii, zwłaszcza że tłumacz zwykle nie jest prawnikiem. Błędy w tłumaczeniu są więc dwojakiej natury: wynikają zarówno z różnic w systemach językowych, jak i w systemach prawnych. Wprawdzie zaleca się, żeby tłumacz odwoływał się do uzusu, czyli utartych norm językowych w odniesieniu do terminów narodowych i międzynarodowych, jednak w praktyce nie zawsze się to sprawdza. Jako przykład może posłużyć włoskie sformułowanie terminu esecutività provvisoria. Włoski kodeks postępowania cywilnego tłumaczy to wyrażenie jako ‚immediatamente posto in esecuzione’, czyli ‚natychmiast wykonać’. Jednak w polskich słownikach znajduje się tłumaczenie ‚tymczasowa wykonalność’. Jest to kalka językowa z języka włoskiego. W tym zestawieniu, w języku prawniczym przymiotnik provvisoria nie oznacza tymczasowości, a rygor natychmiastowej wykonalności. Jednak sama znajomość tłumaczenia terminów nie wystarczy, ponieważ znaczenie ich zależy przede wszystkim od interpretacji specyficznych struktur językowych danego języka.

Często występują też problemy natury leksykalnej. Przykładem takim jest wyraz meritocrazia, czyli merytokracja. Polskie słowniki tłumaczą ten wyraz jako rządy osób utalentowanych, najbardziej inteligentnych, które doszły do władzy dzięki swoim zasługom. Włoskie znaczenie jest dużo szersze, ponieważ obejmuje swoim znaczeniem wszelkie formy uznania – bogactwo, sukces – które zalicza się do indywidualnych zasług. Trzeba więc w tłumaczeniu rozgraniczyć te dwa systemy językowe i nie zawężać włoskiego znaczenia terminu. Podobnie jest ze słowem distribuire. Polski język prawniczy powinien tłumaczyć je jako rozdzielać, ponieważ tłumaczenie dystrybuować dotyczy wyłącznie języka handlowego i ekonomicznego.

Teksty prawnicze są pisane ściśle określonym językiem. Wszystko po to, aby uniknąć nadinterpretacji. Jednak tłumaczenie ich z języka obcego sprawia, że tłumacz musi zmierzyć się z nowym system językowym i prawnym. Tylko dobrze wykwalifikowany tłumacz poradzi sobie z tym bez szpikowania tekstu zbędnymi terminami oraz opisami wyjaśniającymi.